شیرین فرهادی

 

ابدال خان تکلّو، حاکم ولایت جام در عهد صفوی، واقف خوش ذوقی بوده که علاوه بر وقف املاکی بر فرزندان دختر خود و دختران آن­ها (اولاد اناث و اولاد اولاد اناث)، مدرسه‏ای را برای طلّاب علوم دینی ساخته و املاکی بر آن وقف کرده است. ابتکار جالب ابدال خان این بوده که خواسته در حجره‏های مدرسه هیچ طاقچه‏ای نسازند تا طلّاب مجبور شوند کتاب­هایشان را روی زمین بگذارند و حتّی موقعی که دراز می‏کشند، باز چشمشان به آن­ها بیفتد و به مطالعه بپردازند. این مدرسه در زمانی که دایر بود، 90 طلبه داشت و تا اوایل انقلاب بر جا بود، امّا در جریان توسعۀ حریم حرم رضوی تخریب شد.

در ادارة اوقاف ناحیه یک مشهد، وقف­نامه‏ای از جنس کاغذ و در ابعاد 35 در 65 سانتی­متر وجود دارد که قسمتی از ابتدای آن هم پاره شده است. در این سند وقفی و در 27 سطر با خطّ نسخ زیبایی، واقف املاک وقفی خود را بر فرزندان دخترش ذکر کرده و در آخر آورده است:

«به طریقی که در متن قلمی گردیده، من اوّله و آخره وقف مزبور از بندة درگاه (ابدال توکلی) واقع شد، و صیغه جاری گردیده، به تصرّف موقوف علیهن واگذاشت. محلّ مهر نوّاب علیجاه، ابدال خان».

در حاشیة بالای وقفنامه گواهی بیست و چهار نفر دیده می‏شود و در جایی که املاک وقفی موقوف بر دختران نوشته شده، 16 مهر دیگر هم هست. پس از آن به خطّی دیگر حدود مدرسۀ ابدال خان و املاک وقفی آن و متولّیانش به شرح زیر مشخّص شده است:

«وقف بندة درگاه، ابدال تَکَلّو، یک باب مدرسه که در حاشیة خیابان سفلی می‏باشد، جانبی به کوچة شور و طرفی به مقبرة شهیر پیر پالاندوز و جانبی به دارالزوّار و سمتی به خیابان سفلی. و صیغة وقف جاری گردید که طلّاب به تحصیل علوم دینیّه مشغول شوند... تولیت مادم العمر در دست اولاد واقف به همان طریقی که بوده، باشد و مداخل املاک مدرسه را هر ساله به متولّی شرعی‏اش برساند و اگر نرساند، متولّی مدرسه مأذون است که از آن بگیرد و به دیگری اجاره دهد. از روی همین سواد سه وقفنامه نوشته شد که یکی را به دفترخانة حضرت و یکی را به اولاد ذکور واقف، و یکی را به متولّی از اولاد واقف که ارشد و اصلح باشد و اگر از اولاد کسی نباشد، رجوع به شرع مشهد (حاکم شرع) نماید که هرکه اصلح و اعلم بدانند، سه سال سه سال به او بسپارند».

و در پایان ذکر شده:«هرگاه خدا نخواسته اولاد، ذکوراً او اناثاً بالکلّیه منقرض شدند، مجتهد جامع الشّرایط مذهب اثنی عشری زمان، حاصل و منافع موقوفات را جمع آوری، بر سر فقرای شیعیان تقسیم خواهند کرد الی یوم الظّهور حضرت صاحب الزّمان صلوات ا... علیه و در زمان ظهور آن حضرت، مختص به آن حضرت خواهد بود».

این هم از وقف اندر وقف ابدال خان تکلّو. بر اساس رونوشتی که از سال 1362 هجری قمری موجود است، یعنی حدود 70 سال پیش هنوز 6 باب دکّان متّصل به مدرسه در وقف آن بوده‏اند و متولّیانش نسل به نسل مادام الحیات ادارة آن را بر عهده داشته‏اند و ثواب و دعایی حدوداً 250 ساله از این مدرسه به ابدال خان رسیده است.